Het mysterieuze leven van de koekoek

De roep van de koekoek kennen we wel, maar verder …?
Vogelkenner Lou Megens nam woensdagavond 10 mei 2023 in zijn lezing zo’n 30 belangstellenden mee in het mysterie van deze vogel. Het werd een boeiende avond met prachtige en soms verbazing wekkende foto’s en filmpjes. Lou wist veel geheimen te onthullen of te verklaren. In dit verslagje een korte terugblik.

Wereldwijd telt de familie koekoek 146 verschillende vogels, waarvan 11 van de soort die enkele maanden per jaar (half april – juni) in Nederland vertoeft¹: een slanke vogel, afhangende puntige vleugels, lange staart en gestreepte borst. Mannetje grijs/blauw, vrouwtje variabel, meer bruin. Het aantal koekoeken neemt sterk af door afname van biotoop, minder voedsel voor waardvogels (insecten!) en de voor jonge vogels gevaarlijke trektocht naar Afrika.

De koekoek is een van de bekendste voorbeelden met onomatopee (klanknabootsing) in de vogelwereld. Maar … dat geldt alleen voor het mannetje die driftig koekoek roept om zijn territorium af te bakenen. Het vrouwtje maakt een geluid dat lijkt op de alarmroep van een sperwer. En omdat zij ook wel wat lijkt op een sperwer is dat een perfecte manier om waardvogels schrik aan te jagen / van het nest te jagen.

Tja, die waardvogels² … als broedparasiet heeft elke koekoek zich gespecialiseerd in één waardvogel. Vrouw koekoek zoekt aandachtig naar een geschikt moment om een ei te leggen in het nest van ‘haar’ waardvogel. Soms worden dan al eieren van de waardvogel weggenomen. Bijzonder is dat vrouw koekoek beschikt over een uitschuifbare legbuis, waardoor ze bijvoorbeeld zelfs in het nest van een winterkoning een ei kan leggen. Het ei is ongeveer even groot als dat van de waardvogel, met vergelijkbare kleur en tekening! Lou liet ons fraaie voorbeelden zien. Om de dag legt ze een ei (wel 10 – 25 stuks), steeds in andere nesten …

Nest graspieper mét koekoeksei en graspieper voert jonge koekoek (foto's Wikimedia)

Na ca 12 dagen komt het koekoeksei uit. De jonge koekoek wil graag alléén profiteren van het voedsel van de waardvogel en werkt binnen enkele dagen een paar eieren of daarna de andere jonge vogels het nest uit, een ware krachtsinspanning! Door een grote rode bek, schudden met de vleugel en geluiden te maken (steeds indringender) zorgt het koekoeksjong ervoor dat de waardvogels af en aan vliegen met insecten. Al snel is de maatvoering van het nest niet meer in verhouding tot het jong, dat leidt tot komische taferelen. Het voeren gaat wel een week of 6 door (ca 3 in het nest).. Intussen (juni/juli) gaan pa en ma koekoek overigens weer al op pad naar Afrika. Het koekoeksjong volgt na ca 100 dagen (augustus/september), zonder ouders dus … knap hoor.

Lou toonde ons prachtig voorbeelden van mimicry (nabootsing) bij de eieren (vergelijkbare kleur en tekening als de waardvogel), maar ook van elders in de wereld van kuikenmimicry (kuikens met dezelfde kleur als die van de waardvogel) en van de waardvogels die zich een slag in de ronde werken om het koekoeksjong te voeren. Hij sloot zijn lezing af met de bekende -maar o zo hilarische- Vlaamse oefening in vogelgeluiden.

Dank voor deze informatieve lezing en prachtige beelden, Lou!



Tekst: Jaap Sonnevijlle

¹ Cuculus canorus (canorus = welluidend)
² Er zijn meer dan 150 vogels die voor de koekoek als waardvogel kunnen dienen, maar zijn niet allemaal even succesvol.